Lozan Barış Antlaşması

24 Temmuz 1923 tarihinde Lozan'da imzalanan Lozan Barış Antlaşması, Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslararası arenada tanınmasını sağlayan ve Misak-ı Milli sınırlarını büyük ölçüde gerçekleştiren tarihi belgedir.

Antlaşmanın Arka Planı

Sevr Antlaşması'nın İptali

1920 Sevr Antlaşması, Kurtuluş Savaşı'nın zaferiyle geçersiz kalmıştı.

Sevr'in Hükümleri:

• Toprak Kayıpları: Anadolu'nun dörtte üçünün paylaşılması
• Kapitülasyonlar: Yabancı ayrıcalıkları
• Ekonomik Kontrol: Mali denetim
• Askeri Kısıtlamalar: Ordu sınırlamaları

Mudanya Ateşkes Antlaşması

11 Ekim 1922'de imzalanan Mudanya Ateşkes Antlaşması, Lozan'ın zeminini hazırladı:

• Ateşkes: Savaşın sona ermesi
• Boğazlar: Geçici statü
• Trakya: Türkiye'ye iadesi kararı
• İtilaf Devletleri: Barış görüşmesi kabulü

Lozan'da, Türk milletinin bağımsızlık iradesini dünyaya kabul ettirdik.

— İsmet İnönü

Lozan Konferansı

İlk Dönem (20 Kasım 1922 - 4 Şubat 1923)

Konferans İsviçre'nin Lozan şehrinde başladı.

Türk Delegasyonu:

• Başkan: İsmet İnönü (İsmet Paşa)
• Üyeler: Rıza Nur, Hasan Saka
• Danışmanlar: Hukuk ve ekonomi uzmanları

İtilaf Devletleri Delegasyonları:

• İngiltere: Lord Curzon
• Fransa: Marquis de Montebello
• İtalya: Marquis Garroni
• Yunanistan: Eleftherios Venizelos

Tartışılan Ana Konular

1. Toprak Sorunları

• Doğu Sınırı: Irak ve Suriye ile sınır
• Batı Sınırı: Yunanistan ile Ege adaları
• Trakya: Maritza nehri sınırı
• İmralı ve Tenedos: Ada statüleri

2. Boğazlar Sorunu

• Karadeniz Girişi: Uluslararası statü
• Askeri Kontrol: Demilitarize bölge
• Ticaret Geçişi: Serbest navgasyon
• Türk Egemenliği: Sınırlı hakimiyet

Konferansın Kesilmesi

4 Şubat 1923'te konferans kesildi:

Anlaşmazlık Konuları:

• Boğazlar: Türk egemenliği sorunu
• Kapitülasyonlar: Yabancı ayrıcalıkları
• Azınlıklar: Karşılıklı mübadele
• Mali Sorunlar: Osmanlı borçları

İkinci Dönem (23 Nisan - 24 Temmuz 1923)

Konferans yeniden başladı ve başarıyla sonuçlandı.

Değişen Koşullar:

• Türkiye'nin Güçlenmesi: İç istikrarın sağlanması
• Uluslararası Baskı: Barış istemi
• İtilaf Devletleri: Uzlaşma eğilimi

Antlaşmanın Ana Hükümleri

Toprak Düzenlemeleri (Madde 1-26)

Türkiye'nin Sınırları:

• Doğu: İran ve Sovyetler Birliği ile sınır
• Güney: Suriye ve Irak (İngiliz mandası) sınırı
• Batı: Yunanistan ile Meriç nehri sınırı
• Kuzey: Bulgaristan ve Karadeniz

Özel Düzenlemeler:

• İmralı Adası: Türkiye'de kalacak
• Tenedos ve Bozcaada: Askersizleştirilecek
• Tavşan Adaları: Yunanistan'da kalacak

Boğazlar Rejimi (Madde 37-41)

Montrö Öncesi Düzen:

• Uluslararası Komisyon: Boğazlar yönetimi
• Demilitarize Bölge: 20 km askersiz alan
• Serbest Geçiş: Barış zamanı navgasyon
• Türk Egemenliği: Sınırlı hakimiyet

Askeri Hükümler (Madde 42-49)

Sınırlamalar:

• Boğazlar Bölgesi: Askersizleştirme
• Gendarmerie: 15.000 kişi sınırı
• Donanma: Sınırlı tonaj
• Hava Kuvvetleri: Yasak bölgeler

Azınlıklar ve Mübadele (Madde 50-64)

Yunan-Türk Mübadelesi:

• Zorunlu Mübadele: Nüfus değişimi
• İstisna Gruplar: İstanbul Rumları, Batı Trakya Türkleri
• Mübadele Komisyonu: Uluslararası denetim
• Malvarlığı: Karşılıklı koruma

Azınlık Hakları:

• Dil ve Din: Koruma altında
• Eğitim: Özel okullar
• Vakıf Malları: Korunacak
• Adalet: Eşit davranım

Mali Hükümler (Madde 65-95)

Osmanlı Borçları:

• Devlet Borcu: Türkiye'nin payı %35
• Varidat-ı Umumiye: Mali denetim sona erdi
• Kapitülasyonlar: Tamamen kaldırıldı
• Gümrük Özerkliği: 1929'dan itibaren

Antlaşmanın İmzalanması

24 Temmuz 1923

Antlaşma büyük bir törenle imzalandı:

İmzacılar:

• Türkiye: İsmet İnönü, Rıza Nur, Hasan Saka
• İngiltere: Lord Curzon
• Fransa: General Pellé
• İtalya: Garroni
• Yunanistan: Venizelos
• Japonya, Romanya, Yugoslavya: Temsilciler

Türkiye'de Karşılanışı

Antlaşma Türkiye'de sevinçle karşılandı:

• TBMM Onayı: 23 Ağustos 1923 (213 evet, 1 hayır)
• Halk Kutlamaları: Tüm Anadolu'da sevinç
• Basın: "Zafer" başlıkları
• Mustafa Kemal: "Milli sınırlarımızı elde ettik"

Lozan, Türk milletinin zaferini, hakkını, hukukunu tescil eden bir vesikadır.

— Mustafa Kemal Atatürk

Antlaşmanın Sonuçları

Siyasi Sonuçlar

Türkiye İçin:

1. Uluslararası Tanınma: Bağımsız devlet statüsü
2. Misak-ı Milli: Büyük ölçüde gerçekleşti
3. Egemenlik: Tam bağımsızlık
4. Cumhuriyet Yolu: Rejim değişikliği zemini

Uluslararası:

• Yeni Denge: Yakın Doğu düzeni
• Wilson İlkeleri: Milletlerin kaderini tayin
• Mandater Sistem: Sınırlı başarı

Ekonomik Sonuçlar

Olumlu Yönler:

• Kapitülasyonların Kaldırılması: Ekonomik egemenlik
• Gümrük Özerkliği: Korumacı politika imkanı
• Mali Bağımsızlık: Varidat-ı Umumiye'nin sonu

Zorluklar:

• Osmanlı Borçları: %35 yük
• Savaş Zararları: Ağır altyapı hasarı
• Nüfus Kaybı: Mübadele etkileri

Lozan'ın Eksik Yönleri

Toprak Sorunları

Kaybedilen Bölgeler:

• Musul: Irak'a bırakıldı (1925 sonrası)
• Dodekanes Adaları: İtalya'da kaldı
• Kıbrıs: İngiliz yönetiminde
• Batum: Sovyetler'de

Boğazlar Sorunu

Türk egemenliği sınırlıydı:

• Uluslararası Komisyon: Dış kontrol
• Demilitarize Bölge: Güvenlik açığı
• Montrö'ye Giden Yol: Revizyon ihtiyacı

1936 Montrö Sözleşmesi

Boğazların Düzenlenmesi

Lozan'ın boğazlar maddesi 1936'da revize edildi:

Montrö Kazanımları:

• Tam Egemenlik: Türk kontrolü
• Remilitarizasyon: Askeri haklar
• Geçiş Düzeni: Türk kontrolünde rejim

Mübadele Süreci

Yunan-Türk Nüfus Mübadelesi

1923-1930 arası büyük nüfus hareketi:

Rakamlar:

• Anadolu'dan Yunanistan'a: 1.221.849 Rum
• Yunanistan'dan Anadolu'ya: 354.647 Türk
• Toplam: 1.5 milyon insan

Sosyal Etkiler:

• Kültürel Değişim: Homojen nüfus
• Ekonomik Adaptasyon: Yeni yaşam alanları
• Travma: Zorlu uyum süreci

Antlaşmanın Uzun Vadeli Etkileri

Türkiye'nin Modernleşmesi

Lozan, Türkiye'nin modernleşme sürecini hızlandırdı:

1. Hukuki Modernleşme: Kapitülasyonların kaldırılması
2. Ekonomik Kalkınma: Ulusal ekonomi politikaları
3. Sosyal Değişim: Homojen nüfus yapısı
4. Kültürel Dönüşüm: Laik ve modern toplum

Yakın Doğu Düzeni

Lozan, bölgesel dengeleri şekillendirdi:

• Arap Dünyası: Mandater sistem
• Balkanlar: Yeni sınırlar
• Kafkasya: Sovyet hakimiyeti
• İran: Modernleşme örneği

Sonuç

Lozan Barış Antlaşması, Türk tarihinin en önemli diplomatik başarısıdır. Bu antlaşma:

• Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslararası temellerini atmıştır
• Misak-ı Milli sınırlarını büyük ölçüde gerçekleştirmiştir
• Kapitülasyonları kaldırarak ekonomik bağımsızlığı sağlamıştır
• Modern Türkiye'nin inşasını mümkün kılmıştır

İsmet İnönü'nün diplomatik mahareti ve Mustafa Kemal'in siyasi vizyonu sayesinde kazanılan bu zafer, Kurtuluş Savaşı'nın diplomatik cephede tamamlanması olmuştur. Lozan, sadece bir barış antlaşması değil, yeni Türkiye'nin kuruluş belgesi niteliğindedir.

---

Bu makale sürekli güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Önerilerinizi bizimle paylaşabilirsiniz.