Tanzimat Fermanı

Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Hümayunu)

3 Kasım 1839'da Gülhane Parkı'nda okunan Tanzimat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğu'nda modern anlamda hukuk devleti fikrini başlatan tarihi belgedir.

Fermanın Arka Planı

Osmanlı'nın Durumu (1839):

• Sultan II. Mahmud'un ölümü (1 Temmuz 1839)
• Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'nın isyanı
• Nizip Savaşı'nda yenilgi (24 Haziran 1839)
• Donanmanın Mısır'a teslimi
• Avrupa devletlerinin baskısı

Genç Sultan:

• Abdülmecid 16 yaşında tahta çıktı
• Mustafa Reşit Paşa'nın etkisi
• Reform taraftarı çevre

Fermanın Hazırlanması

Mustafa Reşit Paşa:

• İngiltere büyükelçisi olarak görev yapmıştı
• Batı hukuk sistemini incelemişti
• Reformist bir devlet adamı

Amaçlar:

• Devleti kurtarmak
• Avrupa'nın desteğini almak
• İç isyanları önlemek
• Eşitlik ve adalet sağlamak

Fermanın İçeriği

Temel İlkeler:

1. Can Güvenliği:

   • Keyfi tutuklama ve idam yasağı
   • Mahkeme kararı olmadan ceza verilmeyecek

2. Mal Güvenliği:

   • Mülkiyet hakkı güvence altında
   • Müsadere yasağı
   • Keyfi vergi toplama sona erecek

3. Namus (İrz) Güvenliği:

   • Kişisel hakların korunması
   • Özel hayatın güvenliği

4. Hukukun Üstünlüğü:

   • Herkes yasa önünde eşit
   • Müslim-gayrimüslim ayrımı kalkmayacak ancak eşit muamele görecek

5. Askerlik:

   • Düzenli askerlik sistemi
   • Bedel-i nakdi (askerlik bedeli)

6. Vergilendirme:

   • Düzenli ve adil vergi sistemi
   • İltizam sisteminin kaldırılması

Okunuşu

3 Kasım 1839, Gülhane Parkı:

• Mustafa Reşit Paşa fermanı okudu
• Tüm devlet erkânı hazırdı
• Yabancı elçiler de katıldı
• Büyük bir törenle ilan edildi

Reformlar

Hukuk Alanında:

• 1840: Ceza Kanunnamesi
• 1850: Ticaret Kanunu
• 1858: Arazi Kanunnamesi
• 1869: Vatandaşlık Kanunu

İdari Alanda:

• Bakanlıklar kuruldu
• Meclis-i Vala-yı Ahkam-ı Adliye (Danıştay)
• Vilayet sistemi düzenlendi

Eğitim Alanında:

• Rüştiye mektepleri
• Darülfünun (Üniversite) denemeleri
• Yabancı okulların açılması

Ekonomi Alanında:

• Osmanlı Bankası (1856)
• Demiryolu yapımı
• Telgraf hatları

Islahat Fermanı (1856)

Tanzimat'ın devamı:

• Gayrimüslimlere daha fazla hak
• Din ve mezhep eşitliği
• Kamu görevlerine girme hakkı
• Paris Antlaşması sonrası

Muhalefet

Gelenekçiler:

• "Batı taklitçiliği"
• Şeriat'a aykırı bulundu
• Osmanlılık fikrine karşı çıktılar

Milliyetçiler:

• Yeterince eşitlik sağlanmadı
• Özerklik talepleri arttı
• Balkan isyanları

Sonuçlar

Olumlu:

• Modern hukuk devleti fikri
• Temel hakların tanınması
• Batılılaşma hızlandı
• Eğitim ve kültürde gelişme

Olumsuz:

• Beklenen istikrar sağlanamadı
• Ekonomik bağımlılık arttı
• Kapitülasyonlar genişledi
• Milliyetçilik hareketleri güçlendi

Tarihsel Önemi

Tanzimat Fermanı:

• Türk modernleşmesinin dönüm noktası
• İlk anayasal belge (1876 Kanun-i Esasi'ye zemin)
• Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçişte köprü
• Hukuk devleti fikrinin başlangıcı

İlginç Bilgiler

• Ferman Arapça ve Fransızca basıldı
• Avrupa'da büyük ilgi gördü
• "Osmanlı Rönesansı" olarak anıldı
• 38 yıl süren bir reform dönemi başlattı (1839-1876)